Bảo tồn và phát triển giống xoài tròn Yên Châu

Hiện nay trên địa bàn huyện Yên Châu có trên 200 ha cây xoài tròn, được trồng chủ yếu tại 3 xã được cấp mã vùng Chiềng Pằn, Viêng Lán và xã Sặp Vạt. 

Cây xoài tròn là cây trồng bản địa của huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La.

Đây là các xã có các điều kiện địa lý đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của giống xoài này. Mặc dù là sản phẩm đặc trưng của vùng, được người tiêu dùng rất ưa thích bởi hương vị đậm đà, thơm ngon đặc trưng của quả xoài tròn Yên Châu.

Cây xoài tròn là cây ăn quả có nguồn gốc gắn liền với truyền thống văn hóa và lịch sử phát triển các dân tộc vùng đất Yên Châu, là loại cây trồng gắn bó rất thân thiết với người dân bản địa. Quả xoài tròn nổi tiếng với hương vị đặc trưng thơm ngọt đậm đà, vỏ xanh vàng, đặc biệt chỉ Yên Châu mới có. Xoài Yên Châu năm 2005 đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là giống cây ăn quả quý của cả nước và đưa vào danh mục các loại cây ăn quả cần bảo tồn và phát triển quỹ gen. 

Đây cũng là giống xoài bản địa duy nhất tại miền Bắc Việt Nam được liệt kê trong danh mục của tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên Hiệp quốc (FAO) là loài cây cần được bảo vệ, giữ gìn và phát triển và được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và hệ thống nhận diện thương hiệu.

Xoài tròn Yên Châu nổi tiếng với hương vị đặc trưng thơm ngọt đậm đà, vỏ xanh vàng.

Để gìn giữ loại cây trồng đặc sản bản địa này và phát triển thành một vùng sản xuất hàng hóa tập trung, từ năm 2017, huyện Yên Châu đã và đang phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La, Viện nghiên cứu rau quả Trung ương và Trung tâm tài nguyên di truyền thực vật triển khai thực hiện đề tài “Bảo tồn và phát triển giống xoài tròn Yên Châu mang chỉ dẫn địa lý” phạm vi triển khai tại 3 xã Chiềng Pằn, Viêng Lán và Sặp Vạt nhằm áp dụng các biện pháp kỹ thuật thâm canh nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất góp phần bảo tồn và phát triển nguồn gen giống xoài tròn mang chỉ dẫn địa lý Yên Châu.

Ông Lường Trung Hiếu - Phó Chủ tịch UBND huyện cho biết đến thời điểm này, sau 3 năm thực hiện đề tài đã đạt được những kết quả tích cực, đạt được 70% so với kế hoạch đề ra. Một trong những kết quả đầu tiên đã thực hiện là điều tra, đánh giá toàn diện lại hệ thống phát triển cây xoài trên địa bàn 3 xã chỉ dẫn địa lý Chiềng Pằn, Viêng Lán, Sặp Vạt.

Qua đó huyện Yên Châu đã tổ chức các hội thảo để xác định những yếu tố tác động đến việc phát triển cây xoài trên địa bàn huyện, làm căn cứ triển khai đề tài trong những năm tiếp theo. Kết quả thứ 2 là đã tuyển chọn được 19 cây xoài đầu dòng để phục vụ cho việc tạo giống, trồng mới cây ăn quả.

Áp dụng các biện pháp kỹ thuật thâm canh nâng cao năng suất, chất lượng xoài.

Ngoài ra Yên Châu đã tổ chức triển khai ghép cải tạo được 1,5ha, hiện các cây ghép đang phát triển khá tốt, cũng như đã phát triển được 5.000 cây xoài tròn ghép để phục vụ phát triển giống xoài.

Gia đình chị Quàng Thị Ánh - Bản Sai, xã Sặp Vạt là một trong những gia đình tham gia ghép cải tạo vườn xoài già cỗi, thời gian đầu thực hiện đốn gốc, gia đình chị cũng như người dân trong bản không khỏi lo lắng, song được cán bộ khuyến nông huyện thường xuyên, trực tiếp đến hướng dẫn và theo dõi, đến nay các gốc xoài nhà chị đã được ghép mắt và đang phát triển rất tốt.  

Chị Quàng Thị Ánh, bản Sai, xã Sặp Vạt cho biết cây xoài tròn ở Yên Châu đã có từ đời cha, ông để lại, bây giờ thì nó cũng già cỗi rồi, quả không được đẹp và hay bị sâu bệnh. Được cán bộ khuyến nông tuyên truyền để cắt, đốn, ghép lại thì bây giờ cây đang phát triển rất tốt. Nhà chị Ánh có 64 gốc xoài, 10/2017 bắt đầu đốn gốc, đến 11/2018 bắt đầu ghép mắt.

Hiện nay trên địa bàn huyện có trên 200 ha cây xoài tròn, được trồng chủ yếu tại 3 xã được cấp mã vùng Chiềng Pằn, Viêng Lán và xã Sặp Vạt, đây là các xã có các điều kiện địa lý đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của giống xoài này.

Ghép cải tạo vườn xoài già cỗi của gia đình Quàng Thị Ánh - Bản Sai, xã Sặp Vạt.

Mặc dù là sản phẩm đặc trưng của vùng, được người tiêu dùng rất ưa thích bởi hương vị đậm đà, thơm ngon đặc trưng của quả xoài tròn Yên Châu, nhưng giống xoài tròn Yên Châu đang gặp những khó khăn, thách thức của việc duy trì và mở rộng diện tích xoài tròn để loại cây trồng đặc sản bản địa này của huyện thành một vùng sản xuất hàng hóa tập trung có sản lượng lớn, hiệu quả kinh tế cao.

Nguyên do là hầu hết cây xoài tròn được trồng tự nhiên từ những năm 1976 - 1982, trồng rải rác, không được chăm sóc, chủ yếu là những cây cổ thụ, một số cây đã thoái hóa, năng suất, chất lượng giảm, quả nhiều sơ, sâu bệnh, nhất là bệnh thối quả, sâu đục thân; cây có tán cao khó khăn trong việc chăm sóc và thu hái,... thời gian thu hoạch ngắn chỉ 15 - 20 ngày. Với việc triển khai thực hiện công tác “Bảo tồn và phát triển giống xoài tròn ở Yên Châu mang chỉ dẫn địa lý”, đã góp phần giữ gìn giống xoài tròn Yên Châu, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và giá trị thương hiệu xoài tròn Yên Châu trên thị trường.

Ông Lường Trung Hiếu - Phó Chủ tịch UBND huyện cho biết thêm: Một trong những hiệu quả thiết thực của đề tài là quản lý được 19 cây đầu dòng, làm cơ sở để ghép cải tạo giống, các cơ sở sản xuất giống trên địa bàn huyện cũng bắt đầu khai thác mắt ghép từ cây đầu dòng này. Chỉ trong vòng 2 năm qua, trên địa bàn huyện đã trồng mới trên 100ha cây xoài tròn ghép, đây là một trong những tín hiệu rất tốt trong việc phát triển giống xoài Yên Châu mang chỉ dẫn địa lý.

Cây xoài tròn ghép mắt từ những cây đầu dòng để phát triển giống xoài.

Hiện theo đánh giá của chúng tôi, cây xoài tròn ở các xã Chiềng Khoi, Chiềng Hặc, Chiềng Sàng cũng khá tốt, do vậy chúng tôi đang đề nghị với Bộ Khoa học công nghệ cũng như Sở Khoa học công nghệ tỉnh Sơn La và các cơ quan liên quan nghiên cứu, bổ sung diện tích cây xoài tròn ở những xã này thuộc diện tích được cấp chỉ dẫn địa lý.

Để làm sao cây xoài tròn trở thành một trong những cây ăn quả mang đặc trưng của vùng đất Yên Châu và phát triển bền vững hơn, gắn kết sản xuất với tiêu thụ sản phẩm và hy vọng sản phẩm xoài tròn Yên Châu cũng sẽ được xuất sang thị trường quốc tế để khẳng định giá trị, chất lượng sản phẩm xoài Yên Châu.

Chia sẻ